سلول‌های بنیادی به گونه‌ای از سلول‌های تمایز نیافته گفته می‌شود که می‌توانند به سلول‌های مختلف تبدیل شوند. این سلول‌ها در پزشکی بازساختی کاربرد ویژه‌ای دارند. پزشکی بازساختی، شاخه‌ای از علوم پزشکی است که با کشف روش‌های استفاده از سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت و تولید اندام‌های جایگزین سروکار دارد. درمان‌های دارویی در اغلب موارد فقط علائم بیماری را از بین می‌برند، اما پزشکی بازساختی از مزیت درمانریشه‌ای بیماری‌ها برخوردار است.
سلول‌های بنیادی مغز استخوان
سلول‌های بنیادی بالغ در اندام‌ها و بافت‌های مختلفی ازجمله مغز استخوان یافت می‌شوند. سلول‌های بنیادی مغز استخوان دو نوع‌اند: خون‌ساز و مزانشیمی. مغز استخوان قرمز حاوی سلول‌های بنیادی خون‌ساز است. این سلول‌ها در تولید سلول‌های خونی نقش دارند؛ اما سلول‌های بنیادی مزانشیمی در مغز استخوان زرد یافت می‌شوند و وظیفه‌شان تولید چربی، غضروف و استخوان است. سلول‌های بنیادی مغز استخوان قادرند خودشان را بازتولید کنند.
سلول‌های بنیادی مدام در حال تقسیم‌اند و سلول‌های جدید می‌سازند. برخی سلول‌های جدید به همان شکل سلول‌های بنیادی باقی می‌مانند و برخی دیگر پیش از تبدیل به سلول‌های خونی بالغ باید مراحل بلوغ را پشت سر بگذارند. سلول‌های بنیادی به‌سرعت تکثیر می‌شوند و روزانه میلیون‌ها سلول خونی تولید می‌کنند.سلول‌های خونی عمر محدودی دارند و مدام باید جایگزین شوند. از همین روست که وجود سلول‌های بنیادی کارآمد برای تأمین سلول‌های خونی بدن بسیار ضروری است.
حقایقی درباره‌ی مغز استخوان
- تمام مغز استخوان هنگام تولد قرمز است؛ اما مغز استخوان قرمز با افزایش سن رفته‌رفته به مغز استخوان زرد تغییر می‌یابد.
- در بزرگ‌سالان نیمی از مغز استخوان قرمز و نیمی دیگر زرد است.
- روزانه ۲۰۰ میلیون سلول خونی جدید توسط مغز استخوان تولید می‌شود.
- مغز استخوان سالم ۱۵۰٫۰۰۰ تا ۴۵۰٫۰۰۰ پلاکت در هر میکرو لیتر خون تولید می‌کند که معادل حجم خونی است که در سر سوزن جای می‌گیرد.
کاربردهای سلول‌های بنیادی
پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز روش نویدبخشی در درمان سرطان خون است. سلول‌های بنیادی می‌توانند طیف وسیعی از بیماری‌ها ازجمله پارکینسون، دیابت، نابینایی و حتی طاسی را درمان کنند؛ اما درمان به‌وسیله‌ی سلول‌های بنیادی فقط به جایگزین کردن سلول‌های معیوب با سلول‌های سالم محدود نمی‌شود. از سلول‌های بنیادی می‌توان علاوه بر جایگزینی سلول‌ها، در کشت اندام‌های جایگزین نیز استفاده کرد. محققان توانسته‌اند اندام‌هایی مانند کبد و کلیه را به وسیله‌ی سلول‌های بنیادی تولید کنند و با موفقیت به بدن جانوران آزمایشگاهی پیوند بزنند.
بازسازی گوش انسان
در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت شگرفی در حوزه‌ی درمان به‌وسیله‌ی سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی بوده‌ایم. در میان پیشرفت‌های اخیر می‌توان به ساخت گوش انسان با استفاده از سلول‌های بنیادی اشاره کرد که در درمان «میکروتیا» کاربرد دارد. میکروتیا نوعی نقص مادرزادی است که منجر به رشد ناکامل گوش خارجی می‌شود. مبتلایان به این عارضه قادر به شنوایی در سمت گوش ناقص نیستند، اما معمولاً از گوش دیگرشان خوب می‌شنوند.
در پژوهشی که روی پنج کودک ۶ تا ۹ ساله‌ی مبتلا به میکروتیا در چین انجام شد، محققان ابتدا از تصویر برعکس شده‌ی گوش سالم بیماران مدل سه‌بعدی تهیه کردند و سپس از مدل ساخته‌شده قالب گرفتند. در قدم بعدی، محققان از گوش ناقص بیماران سلول‌های غضروفی برداشت کردند و سلول‌های استخراج‌شده را به مدت سه ماه در قالب‌های ساخته‌شده کشت دادند. درنهایت گوش‌های تازه، به همراه قالبی که در آن رشد کرده بودند، به بیماران پیوند زده شدند. از آخرین عمل پیوند حدود چند ماه می‌گذرد و هنوز هیچ‌یک از پیوندها پس زده نشده است.
روش فوق بسیار پیچیده و پرهزینه است و به نظر نمی‌رسد که حداقل به‌زودی در جمعیت انبوه قابل اجرا باشد؛ اما از آنجایی که محققان از سال‌ها پیش به دنبال کشف راه‌حل کشت سلول‌های غضروفی برای ساخت گوش جایگزین بوده‌اند، این دستاورد محققان چینی، نقطه‌ی عطفی در حوزه‌ی پزشکی بازساختی محسوب می‌شود.با همه‌ی این چالش‌ها امید است که پزشکی بازساختی با بهره‌گیری از فناوری سلول‌های بنیادی به درمان فراگیر بیماری‌های صعب‌العلاج دست یابد.